Van alle publicaties over De ontdekking van de hemel is het boekje van Peter Henk Steenhuis me het liefst.
Alles is altijd uit de bijbel. Schriftuurlijke verwijzingen in De ontdekking van de hemel (1995) is de titel van Steenhuis’ bijdrage aan de vroege reacties op De ontdekking van de hemel. Het is een bewerking van een afstudeerscriptie en hoewel dat op sommige plekken iets te zeer merkbaar is, bevat het een groot aantal knappe vondsten en bruikbare observaties. Ik kom daar in een latere notitie op terug.
Hier moet ik helaas ingaan op een verkeerde analyse van Steenhuis. Een beetje vervelend, ik houd van dat boekje. Laat dus duidelijk zijn dat deze fout niet representatief is voor de rest ervan. Het heeft te maken met Lucifer in De ontdekking van de hemel.
Het gaat om de volgende anekdote uit het begin van de roman. Max vertelt Onno dat hem opgevallen is, dat het protestante gebied in Europa precies ligt waar tijdens de ijstijd ijs had gelegen. En het enige land in verder katholiek gebied dat protestants is, is het Zwitserland van Calvijn, waar nog steeds gletsjers zijn. Onno citeert: Vade retro, Satanas!
(DOvdH, p. 52). Steenhuis vertaalt dit als: ‘Ga achter mij Satan’ (p. 36 in zijn boek), uit Mattheus 16:23.
Duccio di Buoninsegna (c.1255 – c.1319)
The Temptation of Christ on the Mountain, 1308-11
The Frick Collection, New York
Kijk ik echter naar de context in de bijbel en in De ontdekking van de hemel, dan ben ik geneigd een andere herkomst aan te wijzen. Onno voegt aan het citaat namelijk toe, dat Max helemaal niet in Nederland of op aarde thuis hoort, maar in het wereldruim, wat congrueert met de adelaarsblik waarvan Max met zijn theorie blijk geeft.
Als we dan bedenken dat vade retro
even goed vertaald kan worden als ‘Ga weg’, dan kunnen we beter kijken naar Mattheus 4:10 (de verzoeking van Christus), waarin Jezus dit zegt tegen de duivel, wanneer die hem vanaf een hoge berg de koninkrijken der wereld laat zien en hem ertoe tracht te bewegen zich aan hem te onderwerpen. Satan belooft hem dan de heerschappij over de koninkrijken. Dit verband is natuurlijk te prefereren, omdat beide scènes op elkaar lijken.
Een aantal elementen zijn volgens mij bruikbaar:
- Max wordt hier met de duivel vergeleken, vanwege het perspectief dat hij inneemt.
- Onno citeert weliswaar Jezus, maar in de rest van het boek heeft hij weinig van hem weg.
- Wel bruikbaar is het ijs waarvan gesproken wordt, en dan zeker het feit dat Onno meldt dat hij als een mammoet bevroren zit in het calvinistische ijs.
IJs, christendom en Lucifer in De ontdekking van de hemel: allemaal motieven waar ik nog eens op terug zal komen.