De ontdekking van Moskou onderweg is onderweg naar Zweden, waar ik woon, en dus heb ik nog net even de gelegenheid om voor mijzelf, en voor deze website, te noteren wat ik van deze roman verwacht. ‘Roman’, schrijf ik, omdat ik er op basis van Arjan Peters’ recensie van uitga dat het boek als zodanig gepresenteerd is. In mijn vorige bericht over De ontdekking van Moskou zei ik al dat ik me afvroeg hoe het boek het zou doen bij de gewone lezers, wie dat ook zijn. Beroepslezer Arjan Peters was alvast duidelijk: dit boek is volgens hem terecht niet gepubliceerd door Mulisch zelf, en de poging van de bezorgers om het te verkopen als de sublieme spil van het oeuvre is een faliekante misstap.
Zou kunnen natuurlijk. Hoewel ik het tot nu toe altijd oneens ben geweest met Peters’ meningen over Mulisch’ oeuvre, ben ik geneigd hem voorlopig te geloven.
Ik denk dat De ontdekking van Moskou wel een belangrijk werk is in Mulisch’ oeuvre, maar niet omdat het een meesterwerk is, dat je “gelezen moet hebben”. Dat soort boeken zijn te vinden in het oeuvre dat Mulisch zelf gepubliceerd heeft. Welke daarvan zullen de tijd overleven? Het stenen bruidsbed is misschien wel zijn grootste prestatie, maar leest lastig. De ontdekking van de hemel is erg dik, maar zal voorlopig wel gelezen blijven worden. De aanslag, door Peters (cynisch?) een succesroman genoemd, heeft eigenschappen die latere generaties kunnen blijven bekoren. De elementen is een outsider, zou je kunnen zeggen. Enfin, het blijft gokken.
Nee, De ontdekking van Moskou lijkt mij op voorhand een boek voor liefhebbers, voor literatuurwetenschappers en misschien voor schrijvers; je kunt je voorstellen dat een grandioze mislukking voor hen lezenswaard kan zijn. Ik zou bijvoorbeeld best willen weten wat Jeroen Brouwers ervan vindt.
Ik schreef het al eerder, ik hoop door dit boek te begrijpen waarom Mulisch een decennium lang geen romans publiceerde. Mijn theorie schrijf ik nu op, nu ik het boek nog niet gelezen heb. Ik baseer mij op de fragmenten die in de loop der jaren prijsgegeven zijn en mijn algemene theorie over het oeuvre.
Ik denk dat Mulisch met De ontdekking van Moskou als het ware na Het stenen bruidsbed een verkeerde afslag genomen had en een schrijver aan het worden was, die hij uiteindelijk niet was. Zelf achtte hij De ontdekking van Moskou bloedeloos, omdat het niet over mensen ging. (Waar ging het dan wel over?) Mulisch was uiteindelijk geen schrijver van bloedeloos werk, hoe cerebraal het soms ook was, en al waren zijn personages dragers van maskers, mensen zijn dat volgens hem ook, en die maskering heeft algemeen-menselijke emotie nauwelijks in de weg gestaan.
