In 1964 stuurde Harry Mulisch de Duitse vertaling van De zaak 40/61 (Strafsache 40/61) naar Hannah Arendt. Mary McCarthy had hem dat aangeraden. Mulisch had Arendts boek uit 1963 gelezen en merkt op dat hij getroffen was door de gelijkenis in hun beider theorieën.
Arendt stuurde Mulisch een brief terug, waarin ze zei ook een sterke gelijkenis te zien in aanpak en theorie. Ze reviseerde op dat moment de Duitse vertaling van haar boek en meldt dat ze Mulisch daar een aantal keer in citeert. Deze citaten zijn in latere uitgaven van haar boek behouden, onder andere in de Nederlandse vertaling.
In een zoektocht op internet ben ik deze brieven jaren geleden tegengekomen. Ze maken deel uit van de collectie ‘The Hannah Arendt Papers’ van de Library of Congress in Washington, D.C. Ik heb ze hieronder uitgetikt.
[bol_product_links block_id=”bol_54cd2c4507456_selected-products” products=”1001004010939119,1001004010180873″ name=”bericht” sub_id=”zaak4061″ link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFFFFF” border_color=”D2D2D2″ width=”580″ cols=”2″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”0″ admin_preview=”1″]
Een raadsel dat ik op dit moment niet op kan lossen wordt gevormd door het volgende: Mulisch en Arendt geven aan het jammer te vinden elkaar niet ontmoet te hebben in Jeruzalem. Nu herinner ik mij, dat in Mulisch’ Zomergasten-uitzending (1995) een foto van de zaal in de rechtbank in beeld werd gebracht. Mulisch leek verrast; een redacteur van de VPRO had kennelijk zijn gezicht in het publiek gevonden. Hannah Arendt zat naast hem. Ook herinner ik mij dat Mulisch de vrouwelijke journalist
uit onderstaand fragment uit De zaak 40/61 als Arendt identificeerde. Context: Eichmann verklaart zich op alle vijftien punten van de aanklacht Im Sinne der Anklag nicht schuldig.
Iedereen hoopte, dat hij ten minste eenmaal ‘schuldig’ zou zeggen. (Toen ik tijdens de schorsing tegen een vrouwelijke journalist zei, wat een verlichting dat voor ons en de wereld geweest zou zijn, zei zij:
Vergeet niet, dat hij kinderen heeft.)
Enfin, hoe belangrijk dit is, weet ik niet. Als mijn geheugen klopt, dan zou het kunnen dat Mulisch en Arendt elkaar tijdens het proces wel ontmoet hebben, bovendien met elkaar gesproken hebben, maar zich niet aan elkaar hebben voorgesteld (ofwel dat beiden vergeten zijn). Het andere alternatief is dat ze weliswaar naast elkaar hebben gezeten in Jeruzalem, maar niet met elkaar gesproken hebben. Mulisch heeft dan zijn relaas in Zomergasten iets mooier gemaakt dan de werkelijkheid was.
De brief van Mulisch
Mrs Hannah Arendt
370 Riverside Drive
NEW YORK
USA
Amsterdam, 10th January 1964
Dear Mrs Arendt,
I have the honour to send you separately the German translation of my book on Eichmann STRAFSACHE 40/61, on the suggestion of Mary McCarthy.It is a collection of the articles I wrote at the time from Jerusalem, Amsterdam, Berlin and Poland.
When reading your book I was struck by the resemblance in the theory you unfolded and I hope you will one day find the opportunity to cast a glance at my book.
I regret not to have have had a chance of meeting you at Jerusalem.
Sincerely yours,
Harry Mulisch
Leidsekade 103
AMSTERDAM
Holland
De brief van Arendt
January 27, 1964
Mr. Harry Mulisch
Leidsekade, 103
Amsterdam-C, Holland
Dear Mr. Mulisch:
I am indeed very grateful to you that you sent me your book on Eichmann. It is the only study I have read thus far that makes use of the police examination and is faithfully true to the facts. I do not need to tell you that I too was struck by the resemblance in approach and “theory”. I am just in the process of revising the German translation of my Eichmann book, which will appear during the summer and I hope you don’t mind that I quoted you several times.
There is one point on which we disagree and this bothers me slightly because we agree on so much else, and that is Dr. Servatius. Have you any idea, not for publication, why on earth he undertook the defense? You know, of course, that he offered his services. You seem to think that Eichmann was adequately defended by him, or am I wrong? I had the impression that the defense was inadequate, even in view of the fact that his facilities were of course very inferior to the huge research apparatus which was at the disposal of the prosecution.
I too regret that we did not meet in Jerusalem and I hope we will have some such possibility in the near future,
Sincerely yours,
Hannah Arendt
Update 27 augustus 2016: De vindplaats van de brieven heb ik achterhaald en toegevoegd. In een nieuw bericht maak ik gebruik van deze beide brieven.